Morele dilemma's
26. Mag een jurist bewust feiten herkaderen (reframen) teneinde de ander eerder onbewust te overtuigen?
Aan iedere feitelijke stand van zaken kunnen we in beginsel een positieve als negatieve waardering geven. Anders verwoord: in beginsel kan ieder feit een morele kleuring krijgen waarbij het maar van de spreker afhangt of dit positief of negatief is.
Het onderkennen van dit mechanisme is volgens sommige auteurs om een tweede reden relevant voor juristen. Op concreet niveau kan het herkaderen of reframen van begrippen namelijk ook worden ingezet door instanties - maar bijvoorbeeld ook door advocaten - om de ander eerder te overtuigen van een specifiek standpunt.
Een bijkomend probleem van reframing is, zo wordt gesteld, dat naast de toehoorder ook de persoon die het aangepaste begrip gebruikt op een gegeven moment te veel in het geherkaderde begrip gaat geloven. Als een mens maar vaak genoeg een bepaalde term gebruikt (bijkomende schade) dan ziet de persoon op een gegeven moment zelf niet meer de werkelijkheid (het gaat ook over burgerslachtoffers). Tunnelvisie ligt op de loer. Een extra reden om als jurist terughoudend te zijn?
Ter inspiratie hieronder enkele omschrijvingen/begrippen die soms niet zuiver worden gebruikt en de waarheid verbloemen. Komt het veel voor binnen het juridische? Aanvullingen/wijzigingen zijn welkom!
- afwaarderen schulden: niet terug (laten) betalen van schulden
- andere rechtstraditie: staten met een rechtsorde die volgens de auteur minderwaardig is aan de onze
- bijkomende schade / collateral damage: (ook) burgerslachtoffers
- disciplinaire maatregel opleggen: straffen
- economische vluchteling (gelukzoekers): asielzoekers
- regeling treffen: geen dossier hebben om disfunctioneren aan te tonen
- reorganisatie, herstructurering: (soms) sanering / collectief ontslag
- ruimen: afmaken van dieren
- wachtgeld: (oorspronkelijk/soms) ontslag
- ...?
Neem bijvoorbeeld rechter Pietersen, 66 jaar. Een partij die in het ongelijk is gesteld door deze rechter zal hem snel in een negatief hokje plaatsen (op zich een argumentum ad hominem t.a.v. het vonnis maar dat terzijde). De rechter is oud, ouderwets, niet meer op de hoogte van moderne ontwikkelingen, niet meer juridisch bij de tijd, et cetera. Anderzijds kan de leeftijd van de rechter door iemand anders - bijvoorbeeld de winnende wederpartij - in het tegenovergestelde normatieve kader worden geplaatst. De rechter is in dat geval ervaren, wijs (wijsheid komt met de jaren) en weloverwogen. Hetzelfde feit wordt dus op twee manieren normatief gekwalificeerd.Het is om twee redenen belangrijk voor een jurist om dit mechanisme te onderkennen. De eerste reden heeft een politieke achtergrond. Op met name internationaal als nationaal niveau zien we politici feiten vaak bewust, soms onbewust in een specifiek kader zetten (herkaderen/reframing) hetgeen zijn weerslag kan vinden in het recht. Ook kan om politieke redenen een begrip gebruikt worden met als doel de feitelijke werkelijkheid te verbloemen teneinde de ander eerder van de wenselijkheid of onwenselijkheid van een regeling te overtuigen. Op deze manier wordt bijvoorbeeld een probleem omgebogen tot uitdaging, mogelijkheid of uitzondering. Andersom kan natuurlijk ook: een mogelijkheid wordt een probleem. Hoe dan ook, de betekenis die aan een feitelijke stand van zaken wordt gegeven, wordt gekleurd hetgeen vervolgens zijn weerslag kan vinden in het recht.
Het onderkennen van dit mechanisme is volgens sommige auteurs om een tweede reden relevant voor juristen. Op concreet niveau kan het herkaderen of reframen van begrippen namelijk ook worden ingezet door instanties - maar bijvoorbeeld ook door advocaten - om de ander eerder te overtuigen van een specifiek standpunt.
Een bekend voorbeeld van een begrip dat zowel op politiek als op concreet niveau soms ge/misbruikt wordt, is collateral damage (vrij vertaald: bijkomende schade). Dit is schade die niet gewild is en enkel bijkomend is aan de primaire gewilde uitkomst. In de internationale praktijk wordt van dit begrip echter ook bewust gebruik gemaakt om niet te hoeven spreken van burgerslachtoffers (bijvoorbeeld de Nato gedurende de oorlog in Joegoslaviƫ). Op concreet niveau probeerde Timothy McVeigh na zijn aanslag in Oklahoma City op 19 april 1995 de 19 dode kinderen af te doen als collateral damage. Door de rechter werd dit niet gevolgd.De vraag is of het bewust gebruik maken van dit middel moreel verwerpelijk is. Niet iedere auteur is namelijk van de morele juistheid van het bewust gebruiken van herkaderen overtuigd. Gesteld wordt dat bewust herkaderen in feite misbruik maken is van de onwetendheid van de ander en dat enkel met een kritische houding door sommige frames heen zal worden geprikt. Enkel dan wordt de feitelijke situatie ingezien.
Een bijkomend probleem van reframing is, zo wordt gesteld, dat naast de toehoorder ook de persoon die het aangepaste begrip gebruikt op een gegeven moment te veel in het geherkaderde begrip gaat geloven. Als een mens maar vaak genoeg een bepaalde term gebruikt (bijkomende schade) dan ziet de persoon op een gegeven moment zelf niet meer de werkelijkheid (het gaat ook over burgerslachtoffers). Tunnelvisie ligt op de loer. Een extra reden om als jurist terughoudend te zijn?
Ter inspiratie hieronder enkele omschrijvingen/begrippen die soms niet zuiver worden gebruikt en de waarheid verbloemen. Komt het veel voor binnen het juridische? Aanvullingen/wijzigingen zijn welkom!
- afwaarderen schulden: niet terug (laten) betalen van schulden
- andere rechtstraditie: staten met een rechtsorde die volgens de auteur minderwaardig is aan de onze
- bijkomende schade / collateral damage: (ook) burgerslachtoffers
- disciplinaire maatregel opleggen: straffen
- economische vluchteling (gelukzoekers): asielzoekers
- regeling treffen: geen dossier hebben om disfunctioneren aan te tonen
- reorganisatie, herstructurering: (soms) sanering / collectief ontslag
- ruimen: afmaken van dieren
- wachtgeld: (oorspronkelijk/soms) ontslag
- ...?