In deze posting zal ik het verschil tussen moraal en ethiek uitleggen. Zoals je eerder hebt kunnen lezen, gebruiken sommige mensen deze begrippen door elkaar: morele oordelen en ethische oordelen zijn voor hen hetzelfde. Dit kan de indruk wekken dat dat er geen verschil is tussen het begrip "ethiek" en het begrip "moraal". Dat is echter niet correct. Formeel is er namelijk wel een verschil tussen moraal en ethiek. 

Het verschil tussen moraal en ethiek 
Het formele verschil tussen moraal en ethiek kun je als volgt samenvatten:



ETHIEK 


bestudeert en bevraagt kritisch en systematisch 


MORAAL


Is het samenhangend geheel van opvattingen dat een persoon of groep personen als leidraad hanteert om als mens goed (samen) te leven of juist te handelen.



In het dagelijks leven versus de formele definitie
In het dagelijks leven worden de begrippen “ethisch juist handelen” en “moreel juist handelen” dus vaak door elkaar gebruikt. In het normale taalgebruik wordt met de uitdrukkingen dan hetzelfde bedoeld. In het schema zie je echter dat ethiek formeel de kritische, systematische studie is naar wat we nu precies als onze moraal beschouwen en zouden moeten beschouwen. 

Binnen de ethiek wordt de moraal dus bestudeerd. Met andere woorden: binnen de ethiek wordt nagedacht over wat mensen een goed leven of de juiste manier van handelen vinden of zouden moeten vinden. Dit kan gericht zijn op de moraal in het algemeen (wanneer handelt de mens juist en wanneer kun je spreken van een goed menselijk leven) als gericht zijn op een specifieke context. Bijvoorbeeld als we nadenken over wat een juridisch medewerker een goed juridisch medewerker maakt. Op deze site zal ik soms ook de begrippen moreel en ethisch – gelijk aan de praktijk – voor de leesbaarheid soms door elkaar heen gebruiken maar helemaal correct is dit niet.

Ethiek begint met het stellen van vragen
Als gezegd, denkt de ethiek op een systematische en kritische wijze na over wat we tot onze moraal beschouwen of zouden moeten beschouwen. Dit nadenken begint in de praktijk met het stellen van de juiste vragen aan elkaar (of aan jezelf). Een morele vraag is een vraag die zich richt op hoe wij mensen een goed leven kunnen leiden en wat hierbij een juiste manier van handelen vinden. Morele vragen kunnen we onder andere onderscheiden van esthetische, financieel/economische, juridische en feitelijke vragen

Als je trouwens wilt weten wat kritisch denken of een kritische houding precies is, dan adviseer ik je om dit weblog te raadplegen. Onthoud voorlopig dat een kritische houding een onderzoekende houding is waarbij je zelfstandig, onafhankelijk maar ondertussen ook open de ideeën van anderen aftast. Deze houding staat centraal op dit blog.

Ethiek in het dagelijks (vrije) leven
Nu hebben we dagelijks met ethiek te maken. Veel ervaringen geven we namelijk een morele kleuring. Over onze eigen handelingen of handelingen van anderen vellen we dan, vooraf of achteraf, een moreel oordeel. We spreken dan in termen van moeten of behoren. Bijvoorbeeld via uitspraken als: “Die jurist behoorde deze kindermishandeling te melden.” of “Een juridisch-medewerker moet altijd overwerken als dit door een senior gevraagd wordt”. Dit zijn morele uitspraken omdat de persoon die dit stelt hiermee aangeeft wat volgens hem goede juristen of goede juridisch-medewerkers zijn.

Je merkt dat ethiek en moraal het menselijk handelen raakt. Hierin zie je een verschil met het handelen van dieren. Binnen de ethiek wordt wel nagedacht over hoe met dieren moet worden omgegaan maar een dier zelf zal niet verweten kunnen worden dat het zich onethisch gedraagt. Kun je de tijger verwijten dat het een reetje opeet? Hiervoor ontbreekt een bepaald (zelf)bewustzijn en vrijheid bij dieren. 

Enkel over menselijke handelingen kunnen we speken van moeten of behoren. Enkel mensen hebben de vrijheid om keuzes te maken. Nu is er wel een grijs gebied. Neem een uitspraak: “Een hond mag nooit kinderen bijten”. Is hier sprake van een moeten bij dieren? Dit lijkt inderdaad het geval. Maar wat met de uitspraak eigenlijk wordt gezegd is: “Iedere baas moet voorkomen dat zijn of haar hond kinderen bijt.” Morele vragen richten zich dan ook enkel op mensen: ”Moet een baas te allen tijde voorkomen dat zijn of haar hond een kind bijt of hebben de ouders van het kind ook een bepaalde verantwoordelijkheid?”